ابوجعفر محمد بن علی (علیه‌السلام) پنجمین امام شیعیان است که پدر بزرگوارش امام سجاد (علیه‌السلام) و مادر ارجمندش فاطمه (ملقب به ام‌عبدالله) دختر امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) بود و تولد آن حضرت در یکم رجب سال ۵۷ ه. ق در شهر مدینه و وفات ایشان در سال ۱۱۴ ه.ق اتفاق افتاد. دوران امامت ایشان، تقریباً نوزده سال طول کشید. این دوره هم‌زمان بود با سال‌های پر فراز و نشیبِ حکومت بنی‌امیه.
از برجسته‌ترین اتفاقات دوران امام پنجم شکوفایی و تحول عظیم در علوم مختلف مادی و معنوی توسط ایشان است. به همین دلیل حضرت را «باقرالعلوم» می‌نامند که نشان از مقام بلند علمی ایشان دارد. «باقر» به‌ معنای کسی که علوم گوناگون را می‌شکافد و به ابعاد گوناگون علوم دست می‌یابد و آن‌ها را توسعه می‌دهد و فروع را از اصول استخراج می‌کند.
امام باقر (علیه‌السلام) در واقعۀ عاشورا حدود چهار سال داشت و همراه پدر بزرگوارش در کربلا بود و صحنه‌های هولناک روز عاشورا و مظلومیت‌های امام حسین (علیه‌السلام) و یاران شهیدش را به چشم خود می‌دید و پس از شهادت حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام) همراه با دیگر اطفال اهل‌بیت به اسارت گرفته شد.